Zarejestruj    Zaloguj    Dział    FAQ

Strona główna forum » Grodziska Podlaskie » Mołoczki Grodzisko




Utwórz nowy wątek Odpowiedz w wątku  [ Posty: 1 ] 
 
Autor Wiadomość
 Tytuł: Opis
 Post Napisane: czwartek, 15 listopada 2018, 10:05 
Offline
Avatar użytkownika

Dołączył(a): piątek, 15 lipca 2016, 15:43
Posty: 39258
Morfologia i stratygrafia

Stanowisko znajduje się na naturalnym wyniesieniu, zorientowanym wzdłuż osi wschód-zachód i otoczonym ze wszystkich stron podmokłymi łąkami. Usytuowany na nim obiekt ma wymiary ok. 45 x 35 m. Jego zewnętrz ną część stanowi pierścieniowaty wał o wysokości ok. 2 m (mierząc od poziomu otaczających łąk) i szerokości dochodzącej do 12 m. Od strony zachodniej wał jest nieco niższy i rozdziela się, tworząc dodatkowy nasyp o szerokości ok. 5 m. W centralnej części „grodziska" usytuowany jest niewielki, płaski pagórek, tworzący wewnętrzny plac o średnicy ok. 8 m, zniszczony przez wspomniane wyżej lisie nory i dodatkowo rozkopany przez ludzi. Pomiędzy nim a wałem znajduje się rów, obecnie porośnięty trzciną. Otacza on z trzech stron: od północy, wschodu i południa, wewnętrzny pagórek. Widoczne na koronie wałów ślady orki wskazują, że teren „grodziska" jeszcze niedawno objęty był, najprawdopodobniej krótkotrwałą, działalnością rolniczą. Wykop archeologiczny objął obszar wewnętrznego pagórka, znaczną część otaczającego go rowu oraz obrzeża rozsypiska wału. W trakcie badań ustalono, że pagórek stanowi nienaruszoną część naturalnego wzniesienia. Zachowana na nim była jasnobrązowa warstwa humusu pierwotnego, o miąższości ok. 0,2- 0,3 m, zawierająca nieliczne fragmenty ceramiki pradziejowej. Została ona częściowo zniszczona przez późniejsze prace ziemne, związane z wykopaniem rowu i usypaniem wału.

Rów

Szerokość wewnętrznego rowu dochodziła w południowo-zachodniej części wykopu do ok. 2,5 m, a głębokość, w stosunku do środka wzniesienia, wynosiła przeciętnie ok. 0,5 m, zaś w południowej części sięgała 0,9 m. Rów był więc szeroki, dosyć płytki i miał łagodnie nachylone ściany boczne oraz płaskie dno, z widocznymi w kilku miejscach, w części południowo-zachodniej i północnowschodniej, płytkimi zagłębieniami. Na jego wypełnisko składało się kilka bruków, ułożonych z dużych i średniej wielkości kamieni polnych, które tworzyły luźno połączony pierścień. Bruki te wyraźnie wiązały się z zalegającymi nad i pomiędzy kamieniami warstwami spalenizny. W kilku przypadkach zbudowane one były z dwu lub nawet trzech warstw kamieni. Obszar największego zagęszczenia spalenizny i kamieni znajdował się w południowo- zachodniej części przebadanego obszaru, w miejscu gdzie wykop archeologiczny wchodził najdalej w obrys wału. Całkowita miąższość zalegających w tym miejscu warstw kulturowych (wraz z warstwami osypiskowymi z wału) dochodziła do ok. 1,2 m. Na dnie rowu, w miejscu, gdzie jego głębokość była największa, zalegała warstwa przesyconej wodą brązowoszaro- oliwkowej ziemi i jasnego piasku spływowego, przykrywająca luźno leżące duże kamienie. Występowały w niej liczne węgle drzewne oraz niespalone, dobrze zachowane lub częściowo rozłożone drewno. Znaleziono tu m.in. kilkanaście kawałków drewna brzozowego z korą oraz dobrze zachowany fragment sosnowej deski. Z warstwy tej pochodzi pojedynczy fragment ceramiki wczesnośredniowiecznej oraz fragmentarycznie zachowany garnek z tego samego okresu. Bezpośrednio nad tą warstwą, a częściowo również i na calcu, zalegała warstwa beżowo-szarego, przeprażonego piasku o miąższości dochodzącej do ok. 0,4 m, w której znaleziono 7 fragmentów ceramiki wczesnośredniowiecznej. Znajdowały się w niej duże kamienie, spalone lub nadpalone drewno, węgle drzewne oraz plamy popiołu. Leżące w pobliżu kamienie nosiły ślady silnego działania ognia. Analiza gatunkowa drewna wskazuje na występowanie prawie wyłącznie bierwion i desek uzyskiwanych z pni i konarów dębu o średnicy przekraczającej w chwili ścięcia 0,3 m. W układzie drewna
dostrzec można ślady konstrukcji składającej się z pionowych belek, połączonych poziomymi deskami.

Nieco na północ od warstw spalenizny znajdowało się główne skupisko kamieni. Tworzyły one bruk o nieregularnym kształcie i wymiarach ok. 3,5 x 2-3 m, składający się z dwóch, miejscami zaś trzech warstw kamieni. Ułożony był on zarówno na południowym stoku centralnego placu, jak i w rowie. Północna jego część została zniszczona przez lisie nory. Przestrzeń pomiędzy kamieniami wypełniała warstwa szarego, przepalonego piasku, zawierająca niewielką ilość drobnych węgli. Podobne skupiska kamieni odkryto również w innych częściach rowu, nigdzie jednak nie wystąpiła tak duża ilość spalenizny i czytelny układ drewna. Przy północnej krawędzi wykopu usytuowany był mały bruk, w którym część kamieni była przepalona lub okopcona. Kamienie znajdowały się w układającej się w kształt okręgu warstwie szarej ziemi o miąższości ok. 0,1 m, zawierającej drobne węgle. Zarówno bruk, jak i warstwa spalenizny wychodziły poza północną granicę wykopu. W warstwie znaleziono fragment ceramiki średniowiecznej. Nieco na wschód od tego bruku znajdowała się następna grupa kamieni, spośród których część również nosiła ślady działania ognia. Pomiędzy nimi zalegały warstwy przeprażonego, beżowego i szarego piasku o miąższości ok. 0,1-0,15 m, zawierające drobne węgle oraz niewielkie kawałki bierwion. W sąsiedztwie tego skupiska odkryto wykopane w calcu zagłębienie o głębokości dochodzącej do 0,45 m, wychodzące poza wschodnią granicę przebadanego obszaru. W jego centrum znajdował się czworokątny dół po słupie o wymiarach 0,3 x 0,3 m. Na stropie obiektu zalegało kilka dużych i średniej wielkości kamieni, pod nimi zaś cienka warstwa węgli drzewnych i spalonych bierwion, wymieszanych z przeprażonym beżowym piaskiem, w którym znaleziono 2 fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej. Z wypełniającej dno zagłębienia błotnistej ziemi pochodzą niewielkie kawałki rozłożonego drewna, m. in. brzozowego.

Na południowy-wschód od tego obszaru, we wschodniej części rowu, wystąpiły 3 bruki składające się z luźno ułożonych kamieni i związana z nimi warstwa szarego, przeprażonego piasku o miąższości ok. 0,15 m. Zawierała ona nieco mniejszą ilość drobnych węgielków drzewnych, niż to miało miejsce w przypadku wyżej opisanych warstw spalenizny. Nieliczne fragmenty spalone go drewna uzyskane z tej części rowu pochodziły z pnia dębu. W południowowschodnim narożniku wykopu znajdowały się luźno leżące kamienie, a pomiędzy nimi warstwa beżowo-szarego przepalonego piasku, o miąższości ok. 0,1 m, nasycona popiołem i węgielkami drzewnymi, z kilkoma niewielkimi bierwionami. Pochodzi z niej pojedynczy fragment ceramiki wczesnośredniowiecznej. Na całym obszarze przebadanej części rowu, ponad brukami i związanymi z nimi warstwami spalenizny, odłożyła się warstwa czarno-szarej ziemi, z dużą ilością plamek jasnego piasku (popiołu?) i drobnymi węgielkami drzewnymi. Miejscami, jak np. w najbardziej obniżonej południowej części rowu, warstwa miała barwę brązowawą i była bardziej błotnista. W kilku miejscach znajdowały się w niej warstewki torfu. Jej miąższość wahała się od 0,05 do 0,3 m. Największą miąższość, jak również nasycenie węgielkami, warstwa osiągnęła w miejscach zalegania kamiennych bruków oraz w południowo-zachodniej części wykopu. Pochodzą z niej 4 fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej. Ponad warstwą 63 odłożyła się warstwa czarnej ziemi z drobinkami białego piasku, warstewkami torfopodobnymi i miejscami soczewkowatymi warstewkami jasnego piasku. Sporadycznie, szczególnie w południowo-zachodniej części wykopu, wystąpiły w niej drobne węgielki. Miąższość warstwy wynosiła przeciętnie ok. 0,15-0,3 m, a w części południowej, gdzie rów był najgłębszy, a teren najbardziej podmokły, dochodziła do 0,4 m. W tym miejscu miała ona torfiasto-błotnisty charakter. Warstwa ta powstała najprawdopodobniej głównie w wyniku naturalnych procesów akumulacyjno-denudacyjnych, zachodzących po opuszczeniu stanowiska. Znaleziono w niej fragment ceramiki wczesnośredniowiecznej oraz kilkanaście fragmentów naczyń nowożytnych.

Osypisko wału

Z uwagi na fakt, że wykop objął jedynie fragment wewnętrznego podnóża wału, nie można wiele powiedzieć o jego konstrukcji. Stwierdzono, że wczesnośredniowieczne warstwy spalenizny i obrzeża powstałej później czarnej warstwy przykryte były częściowo ziemią, która osypała się z wyższych partii wału (ryc. 8). Były to soczewkowate, na przemian leżące warstwy szaro-brunatnej i brązowej piaszczystej ziemi. W południowo-zachodnim narożniku wykopu miąższość odkrytych warstw osypiskowych (j. s. 6) dochodziła do ok. 0,6 m, na pozostałym obszarze była nieco mniejsza. Niektóre z warstewek zawierały drobne węgle drzewne. Większe fragmenty spalonego drewna (deska) oraz kamienie polne, występujące w północno-zachodniej części wykopu, mogą sugerować istnienie na koronie wału drewnianej konstrukcji. Z warstw osypiskowych wału pochodzi fragment ceramiki pradziejowej, 2 fragmenty ceramiki średniowiecznej oraz równie nieliczne fragmenty ceramiki nowożytnej.

Wnioski dotyczące stratygrafii

Wyniki badań przeprowadzonych na terenie „grodziska" pozwalają wydzielić następujące etapy jego użytkowania. Pierwsza faza związana jest z wykopaniem rowu wokół najwyższej części naturalnego wyniesienia, przez co powstał okrągły plac, a następnie usypaniem na zewnątrz rowu wału. Wysokość nasypu ziemnego dochodziła pierwotnie do co najmniej 3-3,5 m (przy obecnie zachowanej wysokości mierzonej od dna rowu do stropu zachowanego wału wynoszącej 1,5- 2,3 m). Następnym etapem było ułożenie na dnie rowu kamieni, tworzących luźny pierścień, na który składało się 5 (?) bruków. Szósty, największy, usytuowany był w południowo-zachodniej części wykopu, na wewnętrznej ścianie rowu i centralnym placu. Warstwy spalenizny zalegające pomiędzy i nad kamieniami oraz przepalenie części z nich świadczą o silnym i długotrwałym działaniu ognia. Nieco inny charakter mają prawdopodobnie spalone deski i belki, które odkryto w południowo-zachodniej części wykopu. Ich układ wskazuje, że mogą stanowić pozostałości płotu ustawionego pierwotnie na koronie wału, skąd osunął się do wnętrza rowu. Nie można jednak również wykluczyć, że płot znajdował się w rowie, po wewnętrznej stronie wału, chroniąc go przed osypywaniem (na co zdają się wskazywać widoczne w kilku miejscach zaburzenia układu stratygraficznego). Zniszczenie płotu nastąpiło w końcowym etapie użytkowania stanowiska, tuż przed jego porzuceniem. Uzupełniając przedstawione hipotezy wspomnieć należy, że nagromadzenie spalenizny może stanowić pozostałość po intencjonalnym paleniu drewna na szczycie wału. Po opuszczeniu obiektu nastąpiła akumulacja w rowie czarnej warstwy naturalnej oraz stopniowe osypywanie się ziemi z wału.

Funkcja i chronologia stanowiska

Wyniki badań wykopaliskowych skłaniają do ponownego przeanalizowania funkcji „grodziska" w Mołoczkach. Rodzaj znalezisk wskazuje, że nie był to raczej obiekt o charakterze militarnym lub osadniczym. Nie wystąpiło na nim uzbrojenie ani też, oprócz nielicznych fragmentów ceramiki, przedmioty codziennego użytku. Niewielkie rozmiary założenia wykluczają także funkcję refugialną, zaś na pozostawionym w centrum naturalnym wzniesieniu (nota bene „zmniejszającym" o prawie 1 m względną wysokość wałów) brak jest średniowiecznej warstwy kulturowej oraz śladów jakichkolwiek konstrukcji, np. wieży obronnej. Układ kamieni znalezionych u wewnętrznej podstawy wału nie wskazuje, by pochodziły one z jego licowania, a ich ułożenie na dnie rowu z całą pewnością jest intencjonalne. Jedynym wytłumaczeniem takich wyników badań, przy założeniu, że obiekt ten przygotowywany był do pełnienia funkcji obronnej, jest jego zniszczenie i opuszczenie zanim budowa została zakończona. Zgromadzonych uprzednio w rowie kamieni nie zdążono ułożyć na licu wału, zaś spalone drewno stanowiło budulec nie dokończonej palisady. Bierwiona, poza nielicznymi wyjątkami, pochodziły z dębu nie zniszczonego przez rozkład mikrobiologiczny, co dowodzi, że ewentualna konstrukcja była krótkotrwała i została spalona niedługo po ustawieniu (Michniewicz 1997). Wobec uzyskanych wyników badań autorzy zdecydowali się wysunąć hipotezę o sakralnym charakterze obiektu, chociaż zdają sobie sprawę, że może wydawać się ona ryzykowna i wywołać mniej lub bardziej uzasadnione komentarze krytyczne.

Ze względu na morfologię oraz strukturę nawarstwień „grodzisko" w Mołoczkach posiada wiele cech charakterystycznych dla stanowisk typu svjatilišče, występujących na obszarze wschodniej Słowiańszczyzny, które interpretowane są jako pogańskie miejsca kultu [..]. Jeśli chodzi o topografię i rozmiary, wschodniosłowiańskie svjatilišča stanowią bardzo zróżnicowaną grupę stanowisk. W zależności od ukształtowania terenu zakładane były zarówno na szczytach gór, jak również na piaszczystych wyniesieniach czy wyspach suchego lądu pośród bagien. Obok dużych świątyń o prawdopodobnie plemiennym charakterze, takich jak np. świątynia Peruna koło Nowogrodu Wielkiego [...] czy święte miejsce na górze Bohut [...] znane są także niewielkie miejsca kultu służące zapewne lokalnym społecznościom. Do grupy tej zaliczyć można m.in. Verchovljany, położone ok. 100 km na północny wschód od Mołoczek [...]. Stanowiska te kształtem nawiązują do grodzisk, najczęściej jednak posiadają niewielkie walory obronne. Charakteryzują się one obecnością centralnie usytuowanego, zwykle okrągłego placu o średnicy od 7 do około 25 m, otoczonego przez rów o płaskim dnie oraz wał ziemny (rzadziej dwa wały). W rowach zalegają warstwy spalenizny świadczące o długotrwałym i intensywnym paleniu ognia. Często powiązane są one z mniej lub bardziej regularnymi kamiennymi brukami. Podobne bruki i warstwy spalenizny znajdują się czasami również na szczycie wału. W warstwach spalenizny występują fragmenty ceramiki i kości zwierzęce, interpretowane jako pozostałości ofiar. Na wewnętrznym placu zwykle brak jest warstwy kulturowej, często natomiast w jego środkowej części notuje się występowanie kamienne posągi kultowe [...].

Stanowisko w Mołoczkach posiada cechy svjatilišč o charakterze lokalnym. Zarówno jego topografia (położenie na naturalnym wyniesieniu wśród podmokłych łąk), jak i kształt (istnienie centralnego placu, wewnętrznego rowu i otaczającego cały kompleks wału) oraz skład warstw kulturowych (warstwy spalenizny i kamienne bruki) wskazują, że mamy do czynienia z podobnym do wyżej opisanych miejscem kultu. Znalezione na stanowisku bruki prawdopodobnie pełniły funkcję palenisk, związanych z rytualnym rozpalaniem ognia. Szczególne znaczenie zyskuje w tym kontekście położony na obrzeżu wewnętrznego placu duży i wielowarstwowy bruk. Ze względu na swe rozmiary i lokalizację w pobliżu środka wewnętrznego placu można przypuszczać, że jego przeznaczenie mogło być nieco inne niż to było w przypadku pozostałych bruków. Niestety ze względu na zniszczenie tej części stanowiska nie można było stwierdzić, czy w jego sąsiedztwie znajdowały się jakieś inne konstrukcje. Spalone drewno z południowo-zachodniej części wykopu można interpretować jako pozostałości otaczającego okręg kultowy płotu. Dowody na stosowanie podobnych rozwiązań pochodzą ze stanowiska Chodosoviči, położonego w dorzeczu górnego Dniepru [...].

Małe rozmiary założenia sakralnego w Mołoczkach sugerują, że była to prawdopodobnie świątynia o charakterze lokalnym, związana z pojedynczą osadą wiejską lub kilkoma najbliżej położonymi osadami. Dziwi jednak brak typowego dla tych stanowisk nasycenia warstw kulturowych kośćmi zwierzęcymi i fragmentami ceramiki. Fakt ten można przypisać z jednej strony niewielkiemu znaczeniu i prawdopodobnie krótkiemu okresowi użytkowania okręgu kultowego, o czym zdaje się świadczyć nieznaczna miąższość warstw spalenizny, z drugiej zaś różnicom lokalnym w rozmieszczeniu konstrukcji przeznaczonych do składania ofiar. W przypadku niektórych stanowisk kamienne bruki z warstwami spalenizny i znaleziskami interpretowanymi jako pozostałości ofiar odkryto również na szczytach wałów [...].

Z dużym prawdopodobieństwem można zatem przyjąć, że w przypadku stanowiska 1 w Mołoczkach określenie „grodzisko" powinno zostać zastąpione nazwą „miejsce kultu" lub zgodnej z terminologią rosyjską gorodiščesvjatilišče. Nieliczny materiał ceramiczny ze stanowiska nie dostarcza wielu informacji datujących. Zarówno technologia, jak i kształt oraz zdobienie znalezionego na dnie rowu garnka nawiązują do naczyń datowanych na schyłek starszej fazy wczesnego średniowiecza (IX-X w.). Jednak mało zaawansowana technologia nie wyklucza jego późniejszej proweniencji. Na wielu stanowiskach, zwłaszcza wiejskich, zaobserwowano współwystępowanie naczyń ręcznie lepionych i silnie obtaczanych jeszcze w młodszej fazie wczesnego średniowiecza. Pozostały materiał ceramiczny, ze względu na niewielką liczebność i znaczne rozdrobnienie, jedynie w ograniczonym stopniu może być pomocny w uściśleniu chronologii stanowiska. Kilka fragmentów brzuśców pochodzących z warstw przepalonego piasku lub kamiennych bruków można datować na X — pocz. XI w. Jeden z wylewów znaleziony w warstwie 63 nawiązuje formą do naczyń typu IV z osady, datowanych na XI w., chociaż jego technologia jest wyraźnie mniej zaawansowana. Dwa inne fragmenty, pochodzące z warstw osypiskowych wału, to części naczyń silnie obtoczonych, o wysokim poziomie technologicznym, wskazującym na XII w., które jednak nie mogą być brane pod uwagę jako kryterium datujące dla głównej fazy użytkowania.

Z analizy materiału ceramicznego wynikają więc szerokie ramy czasowe, w którym można umieścić funkcjonowanie stanowiska. Trzeba przyjąć, że jego użytkowanie przypada na schyłek starszej i początek młodszej fazy wczesnego średniowiecza (IX — pocz. XI w.). Zawężenie tej chronologii nie jest możliwe ze względu na jednostkowy charakter znalezisk, brak datowania dendrochronologicznego oraz zawodność materiału ceramicznego jako wyznacznika chronologicznego.

Źródło: Wczesnośredniowieczne miejsce kultu i osada w Mołoczkach, pow. Bielsk Podlaski, woj. Podlaskie, Hanna Olczak, Dariusz Krasnodębski, str. 141-171 [w:] Sprawozdania Atcheologiczne, TOM LIX, 2002, str. 142-254

_________________
Obrazek


Góra 
 Zobacz profil  
 
 Tytuł:
 Post Napisane: czwartek, 15 listopada 2018, 10:05 
 


Góra 
  
 
Wyświetl posty nie starsze niż:  Sortuj wg  
 
Utwórz nowy wątek Odpowiedz w wątku  [ Posty: 1 ] 

Strona główna forum » Grodziska Podlaskie » Mołoczki Grodzisko


Kto przegląda forum

Użytkownicy przeglądający ten dział: Brak zidentyfikowanych użytkowników i 1 gość

 
 

 
Nie możesz rozpoczynać nowych wątków
Nie możesz odpowiadać w wątkach
Nie możesz edytować swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz dodawać załączników

Skocz do:  
cron
To forum działa w systemie phorum.pl
Masz pomysł na forum? Załóż forum za darmo!
Forum narusza regulamin? Powiadom nas o tym!
Tłumaczenie phpBB3.PL